Ik heb dit jaar al het nodige gezegd over eenzaamheid. Over mijn persoonlijke, langdurige ervaring met eenzaamheid. Natuurlijk is het een persoonlijk iets, omdat de omstandigheden bij iedereen anders zijn. Bij mij komt eenzaamheid heel duidelijk doordat ik hyperintelligent ben. Ik typeerde mezelf nooit als hoogbegaafd, maar ik ben het wel.
Voor mij betekent het dat ik snel kan schakelen, dat ik intenties van andere mensen scherp aanvoel, maar ook dat ik een snel bioritme heb, een hoog activiteitenpatroon (ik doe alles tegelijk en word nooit overspannen), maar ook dat ik een grappenmaker ben en niet tegen gebrek aan drukte/levendigheid kan. Ik ben niet veeleisend als ik zeg dat ik iemand van gelijkwaardig niveau van functioneren nodig heb.
Daarmee bedoel ik niet nodig hebben in de zin van "afhankelijkheid", maar de behoefte aan nauw, warm sociaal contact met iemand met wie ik wederkerigheid en gelijkwaardigheid heb. Compatibiliteit vind ik een mooie term om te duiden wat echt nodig is om persoonlijke eenzaamheid te bestrijden. Dat is geen gemakkelijke opgave.
Iemand moet ertegen kunnen dat ik druk ben, over alles kan praten, direct handel, niet conventioneel wil zijn en niet in clichés denk. De directheid die ik heb, wil ik niet temmen. Als ik me aan moet passen en die directheid moet inperken om meer mensen te hebben om mee om te gaan, dan maakt dat absoluut niet minder eenzaam. Aan moeten passen, werkt niet. Zo heb ik ook niets met volksheid, platvloerse, flauwe grappen, traagheid en mensen die een monoloog houden en doorbomen over een zeer beperkt onderwerp, terwijl ze weten dat de ander geen interesse (meer) heeft.
Mensen kunnen eindeloos zeveren over wat eenzaamheid precies inhoudt, maar niemand heeft iets aan dooddoeners als "Alleen zijn is niet hetzelfde als eenzaamheid", of "Als je leert om geen negatieve gedachten over eenzaamheid te hebben, is eenzaamheid geen probleem meer". Natuurlijk is het een probleem om als empaat (dit in tegenstelling tot psychopaten) geen warme sociale contacten met anderen te hebben.
Situationele eenzaamheid
Ik wil het hebben over de complexiteit van zoiets ogenschijnlijk simpels als situationele eenzaamheid. De omstandigheden en de mensen in de (directe) omgeving maken dat iemand eenzaam is. Bijvoorbeeld omdat vrienden of activiteiten niet binnen bereik zijn. Om vriendschappen in het echt te kunnen onderhouden, moet je elkaar ook kunnen opzoeken. Nonverbale en fysieke communicatie hoort bij de menselijke behoeften van de meeste empaten.
In bredere zin is situationale eenzaamheid niet gemakkelijk om te bestrijden. Ik kan dit persoonlijk beamen. In mijn directe omgeving is het interesseniveau laag. Ik heb bijna altijd zin om iets te ondernemen, om het gezellig te hebben. Dat is niet een kwestie van zomaar met iedereen omgaan, omdat dát geen voldoening geeft. Vrijwilligerswerk geeft ook geen voldoening als je er niet het type voor bent (eerlijk: niet iedereen heeft iets met zorgzaam gedrag en de "softe sector"). Ik heb heel veel mensen ontmoet, maar dat betekent niet dat ik daar veel positieve contacten aan heb overgehouden.
Mijn activiteitenniveau en mijn energie passen niet bij mijn omgeving. Ik kan er na een gedwongen verhuizing van twee maanden geleden, niets aan doen dat ik in een buurt woon waar het nooit veilig en gezellig is. In mijn vorige buurt konden buren met wie ik goed contact had, zo bij me binnenlopen. Ik voelde me daar thuis bij.
Stelselmatig ontmoedigd worden, ondanks eigen mogelijkheden, ambities en initiatieven
Omdat ik zélf anticipeer, ben ik voor de dood van mijn moeder al op zoek gegaan naar mogelijkheden om direct in het dagelijks leven en organisaties te participeren. Ik heb 5 professioneel maatschappelijk werkers gesproken, ik heb me als woordvoerder gemeld bij diverse (medische) organisaties, ik heb mijn juridische professionaliteit aangeboden. In de afgelopen 10 maanden ben ik alleen maar ontmoedigd. Er waren geen organisaties die zich actief opstellen (bijvoorbeeld om op te komen voor de rechten en belangen van nabestaanden en alleenstaande nabestaanden die zoals ik geen familie hebben en op niemand kunnen terugvallen). Ik kan beamen dat ontmoedigd worden, enorm bijdraagt aan het versterken van eenzaamheid. Het is niet motiverend om steeds te horen "Die mogelijkheden hebben we niet", "We kunnen u helaas niet iets bieden" en "Veel succes met verder zoeken".
Veel mensen hebben slechts enkele vrienden of familieleden om op terug te vallen
Toen ik hoorde dat mijn moeder hersentumoren had, heb ik openbaar gevraagd of anderen mensen hadden om op terug te vallen. In het kader van alles wat met eenzaamheid te maken heeft, vroeg ik of mensen echte vrienden hadden om op te kunnen vertrouwen. Omdat de meesten dit niet openlijk wilden bespreken, heb ik mailberichten ontvangen. De respons was overduidelijk: de meeste mensen hebben niet werkelijk iemand om op terug te vallen, of slechts één goede vriendschap die gekoesterd wordt. In de meeste reacties kwam duidelijk naar voren dat het gezinsleven, een partner, kinderen en ouders een houvast bieden in het leven. Grofweg hebben de bestrijding van eenzaamheid en kunnen terugvallen op iemand de volgende implicaties:
1. Het gaat niet om het afhankelijk zijn van iemand, maar om iemand kunnen vertrouwen, om een moreel beroep op iemand kunnen doen, om in tijden van nood en crises op iemand terug te kunnen vallen.
2. Vrienden om op terug te kunnen vallen zijn schaars, omdat de meesten het af laten weten in moeilijke tijden.
3. Dat mensen het gezinsleven of een band met een familielid als het belangrijkste zien in het leven, heeft niets te maken met je levensgeluk laten afhangen van de ander, maar met de aangeboren behoefte van mensen om nauwe banden met hun directe sociale netwerk te onderhouden.
Als je geen familie hebt, geen gezin hebt en in de directe omgeving geen mogelijkheden hebt om betekenisvolle (gelijkwaardige) vriendschappen op te bouwen, dan is het niet zo eenvoudig om eenzaamheid te bestrijden. Het kan zelfs een levenslange opgave zijn.
