Suïcide, zelfmoord, is omgeven met mythes en vooroordelen die ervoor zorgen dat het onderwerp in de taboesfeer blijft. Het onderwerp uit de taboesfeer halen is niet hetzelfde als het aanmoedigen.
In sommige culturen is zelfmoord géén taboe, maar een geaccepteerd fenomeen om schaamte voor de familie te voorkomen of eerherstel te bereiken. Hoe mensen in het westen invullen wat zij van suïcide vinden, is dus grotendeels cultureel bepaald. Die onvermijdelijke culturele blik bepaalt ook dat het vóóral vermeden wordt om over te praten en dat beeldspraak wordt gevoerd om het onderwerp zoveel mogelijk te versluieren.
Ik vind de dood geen taboe. Suïcide mag als onwenselijk worden beschouwd, maar eenzaamheid of het niet meer hebben van naasten is veel erger dan de dood. De dood is niet tragisch, alleen achterblijven en eenzaamheid zijn wel tragisch. Helaas is eenzaamheid onbespreekbaar doordat (1) mensen met ongevraagde adviezen en zinloze clichés aan komen zetten; (2) de eenzame zelf de schuld/verantwoordelijkheid krijgt toegeschoven en (3) eenzaamheid onder jongeren stelselmatig is genegeerd, omdat mensen het stereotype geloven dat iedere jongere gelijkwaardig contact zal vinden tussen alle mensen die ze ontmoeten.
Eenzaamheid is een lijdensweg. Eenzaamheid holt het bestaan uit. Nee, het is niet motiverend of geweldig om met eenzaamheid te leven, integendeel. Ik vraag me regelmatig af waar het voor nodig is om zo'n moeilijk bestaan te hebben, want eenzaamheid achtervolgt een mens dag en nacht. Voor iemand die het graag gezellig en druk heeft en gericht is op levendigheid, is het een straf. En "Zoek hulp", in de zin van "Zoek een psycholoog", is te simpel. Dat helpt niets om eenzaamheid op te lossen als het niet gaat om geremdheid in contact of intersociale gebreken, maar een absoluut gebrek aan gelijkwaardig contact. Het probleem met de meeste psychologische benaderingen is dat de focus ligt op zelfwaarde, zelfrespect, gedachten over eenzaamheid, maar tekortschiet wanneer dit allemaal niet ten grondslag ligt aan de eenzaamheid.
Ik kies ervoor om gevoelige taboe-onderwerpen bespreekbaar te maken om onnodige schaamte, stigma's en eenzaamheid zoveel mogelijk te bestrijden. Daarvoor ben ik de aangewezen persoon, omdat ik heel goed voel en begrijp hoe het menselijk leven in elkaar zit. Door alles mooi te praten en taboegevoelens weg te stoppen, worden mensen niet geholpen. In plaats daarvan krijgen mensen die met gevoelens over eenzaamheid en suïcide zitten, te maken met moralisme, nutteloze adviezen, waarde-oordelen verpakt als zogenaamd goedbedoeld advies en afkeuring.
Noot: het probleem van eenzaamheid was net zo hardnekkig voor het grootschalig worden van het gebruik van sociale media. Sociale media verdiepen niet en zijn niet debet aan de menselijke fenomenen van niet de juiste personen vinden om een betekenisvolle band mee te krijgen, sociale isolatie, armoede en chronische aandoeningen. Het is weliswaar laagdrempelig geworden om aan cyberbullying te doen, maar dat laat onverlet dat sociale uitsluiting door (meestal vrouwelijke leeftijdsgenoten) van alle tijden is.
Luister vooral niet naar domme mensen, want die zien paradoxen die er niet zijn vanwege het gebrek aan inzicht in oorzaak en gevolg
Domme mensen zien paradoxen die er niet zijn. Die mensen hebben geen inzicht in oorzaak en gevolg, geen vaardigheid om van abstract naar concreet te denken. Dat wordt duidelijk als het onderwerp eenzaamheid en suïcide wordt besproken. Domme mensen denken dat gelukkig zijn een bewuste keuze is en dat suïcidaliteit hetzelfde is als "graag dood willen". In vrijwel alle gevallen is een gebrek aan verbetering in het leven het belangrijkste motief voor zelfmoord.
Het is ook een cliché dat mensen die zelfmoord plegen "Kiezen voor een gemakkelijke uitweg" of "Het leven niet meer aankunnen". Vaak hebben mensen alles al geprobeerd en is er geen oplossing of hoop op beter. Uitzichtloze armoede, bijvoorbeeld. Er is een groep die nergens terecht kan omdat het inkomen te hoog is voor de verschaffing van middelen om te overleven, terwijl het inkomen te laag is om van rond te komen en de generatie van méér inkomen is uitgesloten. Of economische dakloosheid: op straat worden gesmeten omdat er geen huurwoningen of betaalbare koopwoningen zijn, terwijl de daklozenopvang voor verslaafden/multi-probleemgezinnen is bestemd. Dat is iets anders dan het leven niet aankunnen.
Simpele zielen die geloven in tegeltjeswijsheden, denken dat overal maar een oplossing voor bestaat zonder dat ze zélf moeite doen om een ander bij te staan. Bovendien willen veel mensen graag wegkijken van het feit dat uitzichtloze armoede in Nederland gemeengoed is voor chronisch zieken.
Moralistische waarde-oordelen en de drang om het "te fixen" werken averechts
Het werkt averechts om aannames en moralistische waarde-oordelen op te leggen. Dat mensen overal een verklaring voor willen geven en het maar even willen "fixen" (een voorbeeld: 'Bel dan 113' is de manier waarop mensen tegenwoordig denken bij te kunnen dragen aan het voorkomen van suïcide). Die drang van mensen om iets dat als eng/akelig/naar wordt ervaren te fixen, zorgt ervoor dat de betrokkene niet begrepen en niet gehoord wordt.
Het is een bemoeizieke geldingsdrang in combinatie met zelfoverschatting, die mensen ertoe brengt om voor alles een verklaring of "snelle fix" te willen aandragen en confronterende onderwerpen te moraliseren. De mensen die dat doen zijn niet intelligent en niet empathisch, dus ze hebben niets zinvols bij te dragen.
Door het bagatelliseren van gevoelens en het schofferen van betrokkenen ("egoïst") worden betrokkenen niet serieus genomen
Ten onrechte wordt aangenomen dat praten over "nare" onderwerpen zoals zelfmoord, tot dadendrang leidt. Zo gebeurt het dat mensen ogenschijnlijk abrupt tot suïcide komen, terwijl vaak al lange tijd signalen zijn gegeven dat het niet goed gaat en dat deze signalen zijn gebagatelliseerd. Betrokkenen worden ook nog eens om de oren geslagen met het zwakzinnige waarde-oordeel dat iemand die het niet meer ziet zitten, egoïstisch is. Dat is voor zowel de persoon zelf als de familie een schoffering, omdat hun gevoelens niet serieus worden genomen.
Clichés zijn kwaadaardig: iemand wordt niet werkelijk gehoord en erkend in zijn/haar gevoelens
Voelt iemand zich ongelukkig? De ongevraagde aannames en clichés waardoor iemand niet werkelijk gehoord wordt zijn bekend:
"Je bepaalt je eigen levensgeluk"
"Relaties zijn ook niet alles"
"Je weet nooit of morgen ineens alles anders is"
"Niemand heeft échte vrienden, maak je daar niet druk om"
"Je moet contacten met andere mensen niet belangrijk vinden, je moet jezelf gelukkig maken"
"Iedereen voelt zich weleens ongelukkig"
"Het leven van anderen is ook niet perfect"
"Iedereen voelt zich weleens eenzaam"
"Als je niemand hebt om voor te leven, moet je voor jezelf leven"
"Je wordt sterker van tegenslag en pesterijen"
"Je moet zelf invulling geven aan het leven"
Ik zet me ervoor in om clichés van mensen te bestrijden en ze uit te dagen om zélf na te denken. Want bovenstaande "wijsheden" die zo vaak worden opgelepeld, hebben nog nooit iemand geholpen. Dat clichés niet onschuldig zijn, heeft ermee te maken dat mensen er ook naar gaan handelen. Mensen geloven dat volkse wijsheden goed voor ze zijn. Tegelijk zijn clichés en waarde-oordelen beledigend en hebben ze tot gevolg dat iemand zich niet meer uitspreekt, om geen negatieve opmerkingen of zinloze "adviezen" te hoeven krijgen.
Waarom zijn tegeltjeswijsheden zo fout? Omdat het meestal om een combinatie van een truïsme, aannames, psychologie van de koude grond/pseudowetenschap en cirkelredeneringen gaat. Eén van de ergste clichés, "Zoek mensen om vriendschap mee te sluiten", is geen advies maar de kern van het probleem: iemand vinden om een betekenisvolle band mee te hebben is niet iets om af te dwingen!
Als je in je eigen omgeving (of dit nu thuis is, of op het werk, op school, op de universiteit, tijdens het sporten) geen adequate contacten kunt vinden om met iemand een diepere band op te bouwen, is dit situationele eenzaamheid. Soms is het tijdelijk, bijvoorbeeld na een verhuizing. Situationele eenzaamheid kan evengoed heel lang duren, zelfs levenslang voor
sommigen die niet het geluk hebben om de juiste contacten te vinden.
Ik
ben zelf bijvoorbeeld geen moeilijke denker, maar ik ben niet eenvoudig voor de meeste
mensen. Ik leg snel verbanden en heb heldervoelende vermogens. Ik ben nog nooit overspannen geweest, ook al valt mijn leven sinds de geboorte echt niet mee. Mensen denken dat ik tomeloos ben. Het meest confronterend voor anderen: ik zie
intenties van mensen direct. Dat kan afschrikken. Daarom heb ik behoefte
aan authentieke mensen. Het is voor mij niet relevant of mensen in een
bepaald persoonlijkheidprofiel zijn te proppen.
De mythe dat iedere suïcidale persoon of persoon die zelfmoord pleegt, een psychiatrische aandoening heeft, werkt stigmatiserend
Recentelijk is er aandacht geweest voor suïcide onder jongeren die een positief toekomstbeeld leken te hebben. Om er een verklaring voor te geven, vonden sommige buitenstaanders het nodig om te zeggen dat zij waarschijnlijk een ernstige psychiatrische ziekte hadden. Noot: zelfs al zou dat het geval zijn, is het dan "niet erg" als het iemand met psychisch lijden en wel taboewaardig als het een eenzaam of chronisch ziek iemand zonder psychische stoornis betreft?
Het is ook nog eens niet juist.
Ik kan er heel concreet over zijn: meer dan de helft van de zelfmoorden wordt gepleegd door mensen die géén psychisch ziektebeeld hebben. Meerdere evaluaties bevestigen dit beeld (Does suicide always indicate a mental illness?, London Journal of Primary Care 2009; 2(2)).
In meer dan 50% van de gevallen is er géén psychische stoornis in het spel bij zelfmoord. Herhaald onderzoek wijst dit uit. De gedachte dat zelfmoord altijd het gevolg is van een psychische stoornis, komt voort uit de de moralistische opvatting dat een zekere vorm van rationaliteit in combinatie met zelfmoord een afkeurenswaardige gewaarwording is.De gedachte dat iemand die suïcidaal is of zelfmoord pleegt, niet in een labiele toestand verkeert en het verstand niet kwijt is, wordt als schokkend beschouwd. Mensen geloven liever dat er altijd een psychiatrisch ziektebeeld in het spel is, maar zelfs een eventuele reactieve depressie is géén psychiatrisch ziektebeeld.
De psychiatrische tegenhanger van de reactieve depressie is depressiviteit. Dit is niet zomaar een twist over terminologie. Het verschil is wezenlijk relevant, omdat depressiviteit als klinisch-psychiatrisch ziektebeeld een chemische en vaak genetische component heeft die niet zozeer samenhangt met levensgebeurtenissen. Deze aandoening dient daarom ook op geheel andere wijze te worden behandeld dan een reactieve depressie.
Dat iemand niet in een staat van psychisch welbevinden verkeert, is iets anders dan "door mentale problemen worden geplaagd". Helaas is de beeldspraak zodanig eufemistisch, dat deze eraan bijdraagt dat mensen niet worden begrepen.
Ik geef enkele onderliggende factoren die ervoor kunnen zorgen dat mensen zelfmoord overwegen:
1. Onbegrepen zijn;
2. Geen adequate sociale contacten hebben;
3. Stigma's rond (jong zijn en) eenzaamheid;
4. Pesterijen (bijvoorbeeld op het werk, op een opleiding of in de eigen omgeving) die ondanks een noodkreet van het slachtoffer niet worden aangepakt, omdat docenten, leidinggevenden of meelopers van terreurburen meewerken aan het in stand houden van de situatie/niet het karakter hebben om pesten te beëindigen.
Uiting van gevoelens is heel belangrijk
Zolang dergelijke onderliggende factoren in de verdomhoek blijven, zijn suïcidale gevoelens nog moeilijker te bespreken. Nog steeds is het heersende beeld dat mensen zich maar even moeten vermannen. Als iemand na een groot verlies de tranen weet tegen te houden, wordt dat in het westen gewaardeerd met "diegene weet zich goed te houden".
Nee, het is helemaal niet goed dat mensen hun gevoelens altijd maar verbergen. Uiting van gevoelens is juist belangrijk. Dat is iets anders dan zwelgen in zelfmedelijden.
Zoals met alles, is het belangrijk om niet gelijk klaar te staan met een waarde-oordeel en ook niet aan iemand een moralistische drang op te leggen. Bagatelliseer niet als iemand signalen geeft dat het niet goed gaat.
Het is géén troost om te zeggen "Je leeft toch voor jezelf", als er niemand is om morele steun te geven, als er geen warme sociale contacten zijn, als iemand niet werkelijk een ander heeft om zijn of haar gevoelens mee te delen. Sta liever klaar voor iemand, al is het maar met kleine praktische zaken. Je kunt best aan iemand vragen of hij of zij zelf aan kan geven waar hij/zij behoefte aan heeft.
