2.1 Inleiding
In
dit hoofdstuk staat de Nederlandse wet- en regelgeving die relevant is voor de
inzet van Big Data-analyses voor strafrechtelijke doeleinden centraal. Het
huidige juridische kader voor de inzet van Big Data-analyses in het
veiligheidsdomein zal worden besproken onder 2.2. Eerst worden de wettelijke
regimes voor gegevensverzameling en -verwerking binnen het veiligheidsdomein
toegelicht (2.2.1), waarna nader zal worden ingegaan op de concrete bevoegdheidsgrondslagen
voor het verzamelen en verwerken van gegevens in het kader van Big Data-analyses
voor strafvorderlijke doeleinden (2.2.2). Daarna inventariseer ik welke knelpunten
de nationale regelgeving ten aanzien van Big Data-analyses kent (2.3). Ten
slotte gaat aandacht uit naar de betekenis van het te moderniseren Boek 2 van
het Wetboek van Strafvordering en de wijziging van de Wet politiegegevens (2.4).[1] Aan de hand van een
analyse op hoofdlijnen zal ik beschouwen in hoeverre deze toekomstige wetten
bestaande knelpunten van de huidige wetgeving ten opzichte van Big Data-analyses
kunnen oplossen. Ik bediscussieer of de door de Commissie-Koops aangedragen aanbevelingen
inzake de operatie-Modernisering Wetboek van Strafvordering, welke volgens de
wetgever grotendeels direct in Boek 2 Sv zullen worden opgenomen,[2] oplossingen bieden voor
bestaande uitdagingen.
2.2 Regulering van de inzet van Big Data-analyses
in het veiligheidsdomein: het huidige juridische kader
2.2.1 Algemene wettelijke regimes
voor gegevensverzameling en -verwerking binnen het veiligheidsdomein
Voor de verzameling en verwerking van persoonsgegevens door de overheid gelden verschillende wettelijke regimes. De nationale, Europese en internationale grondwettelijke kaders (te bespreken in hoofdstuk 4) zijn van toepassing op alle gegevensverwerkende overheidsinstanties; op gegevensverwerking door inlichtingen- en veiligheidsdiensten is de Wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten (Wiv 2017) van toepassing; op politie en justitie zijn het Wetboek van Strafvordering (Sv), de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens (Wjsg), Wet politiegegevens (Wpg) en de Wet op de bijzondere opsporingsdiensten (Wet BOD) van toepassing. Voor overige gegevensverwerkende overheidsinstanties is de Algemene verordening gegevensbescherming, de AVG, van toepassing (artikel 2 AVG). Met het oog op hun relevantie ten aanzien van Big Data-analyses voor strafvorderlijke doeleinden, worden de AVG, Wpg en Wjsg op deze plaats uitgelicht. De Wiv 2017 is, zoals gezegd, van toepassing op gegevensverwerking door inlichtingen- en veiligheidsdiensten en in zoverre niet direct van betekenis voor gegevensverwerking door politie en justitie. Zonder op de zaken vooruit te lopen, merk ik op dat enkele bepalingen uit de Wiv 2017 wel van betekenis zouden kunnen zijn voor de inzet van Big Data-analyses door politie en justitie. Daarover volgt meer onder 4.4.
Voor de verzameling en verwerking van persoonsgegevens door de overheid gelden verschillende wettelijke regimes. De nationale, Europese en internationale grondwettelijke kaders (te bespreken in hoofdstuk 4) zijn van toepassing op alle gegevensverwerkende overheidsinstanties; op gegevensverwerking door inlichtingen- en veiligheidsdiensten is de Wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten (Wiv 2017) van toepassing; op politie en justitie zijn het Wetboek van Strafvordering (Sv), de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens (Wjsg), Wet politiegegevens (Wpg) en de Wet op de bijzondere opsporingsdiensten (Wet BOD) van toepassing. Voor overige gegevensverwerkende overheidsinstanties is de Algemene verordening gegevensbescherming, de AVG, van toepassing (artikel 2 AVG). Met het oog op hun relevantie ten aanzien van Big Data-analyses voor strafvorderlijke doeleinden, worden de AVG, Wpg en Wjsg op deze plaats uitgelicht. De Wiv 2017 is, zoals gezegd, van toepassing op gegevensverwerking door inlichtingen- en veiligheidsdiensten en in zoverre niet direct van betekenis voor gegevensverwerking door politie en justitie. Zonder op de zaken vooruit te lopen, merk ik op dat enkele bepalingen uit de Wiv 2017 wel van betekenis zouden kunnen zijn voor de inzet van Big Data-analyses door politie en justitie. Daarover volgt meer onder 4.4.
Algemene Verordening Gegevensbescherming: relevant
voor strafvorderlijke gegevensverzameling en -verwerking
De AVG, die de Wet bescherming persoonsgegevens per
25 mei 2018 heeft vervangen,[3] is
niet van toepassing op de verwerking van persoonsgegevens door overheidsinstanties
met het oog op de voorkoming, het onderzoek, de opsporing en vervolging van
strafbare feiten (artikel 2 lid 2 onder d AVG). Wel is de AVG van belang voor
de invulling van het begrip ‘persoonsgegeven’ bij het verzamelen en verwerken
van gegevens voor strafvorderlijke doeleinden. In de AVG worden
‘persoonsgegevens’ gedefinieerd als ‘alle informatie over een geïdentificeerde of
identificeerbare natuurlijke persoon; als identificeerbaar worden beschouwd
alle natuurlijke personen die direct of indirect kunnen worden geïdentificeerd
aan de hand van onder meer namen, identificatienummers, locatiegegevens,
fysieke, genetische, economische, sociale en culturele kenmerken en online
identificatoren (artikel 4 onder 1 AVG).
De ‘verwerking’ van persoonsgegevens in de zin van
de AVG is een gehele of gedeeltelijke bewerking met betrekking tot
persoonsgegevens, al dan niet uitgevoerd via geautomatiseerde processen, waaronder
het verzamelen, vastleggen, opslaan, wijzigen, gebruiken, opslaan, raadplegen
en verstrekken wordt begrepen (artikel 4 onder 2 AVG). ‘Profilering’ van
personen is elke vorm van geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens,
waarbij persoonlijke aspecten van een natuurlijke persoon worden geëvalueerd
met de bedoeling om sociaal-economische aspecten, persoonlijke voorkeuren,
locaties of verplaatsingen te voorspellen of te analyseren (artikel 4 onder 4
AVG).
Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens
De Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens is enerzijds
van toepassing op de verwerking van justitiële gegevens, persoonsgegevens
inzake de toepassing van het strafrecht of de strafvordering (artikel 1 onder 1
Wjsg) en anderzijds op de verwerking van strafvorderlijke gegevens,
persoonsgegevens die zijn verkregen in het kader van een strafvorderlijk
onderzoek en die het openbaar ministerie in een strafdossier of langs
geautomatiseerde weg verwerkt (artikel 1 onder b Wjsg). Voor de definities van
‘persoonsgegevens’ en ‘verwerking’ wordt aangesloten bij artikel 4 AVG (artikel
1 onder g Wjsg).
Wet politiegegevens
De Wet politiegegevens is van toepassing op de verwerking van politiegegevens die in een bestand zijn opgenomen of die bestemd zijn daarin te worden opgenomen (artikel 2 lid 1 Wpg). Een ‘politiegegeven’ is elk persoonsgegeven dat in het kader van de politietaak wordt verwerkt (artikel 1 onder a Wpg). De ‘politietaak’ is de algemene politietaak als bedoeld in artt. 3 en 4 lid 1 van de Politiewet 2012 (artikel 1 onder b Wpg). Onder ‘verwerking’ van politiegegevens wordt in ieder geval begrepen het verzamelen, vastleggen, bewaren, bijwerken, gebruiken, vergelijken en verstrekken van politiegegevens (artikel 1 onder c Wpg). Voor het begrip ‘persoonsgegeven’ wordt aangesloten bij artikel 4 AVG (artikel 1 onder m Wpg).
Wet politiegegevens
De Wet politiegegevens is van toepassing op de verwerking van politiegegevens die in een bestand zijn opgenomen of die bestemd zijn daarin te worden opgenomen (artikel 2 lid 1 Wpg). Een ‘politiegegeven’ is elk persoonsgegeven dat in het kader van de politietaak wordt verwerkt (artikel 1 onder a Wpg). De ‘politietaak’ is de algemene politietaak als bedoeld in artt. 3 en 4 lid 1 van de Politiewet 2012 (artikel 1 onder b Wpg). Onder ‘verwerking’ van politiegegevens wordt in ieder geval begrepen het verzamelen, vastleggen, bewaren, bijwerken, gebruiken, vergelijken en verstrekken van politiegegevens (artikel 1 onder c Wpg). Voor het begrip ‘persoonsgegeven’ wordt aangesloten bij artikel 4 AVG (artikel 1 onder m Wpg).
[1] Ter implementatie
van Richtlijn (EU) 2016/680.
[2] Kamerstukken II
2018/19, 29 279, nr. 459.
[3] Verordening (EU)
2016/679 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de
verwerking van persoonsgegevens en tot intrekking van Richtlijn 95/46/EG.
