"Als ik jou was, zou ik het zo aanpakken".
Waarom voelen mensen toch die neiging om de ander met ongevraagd advies op te schepen? Ongevraagd advies is vervelend, om de volgende redenen:
1. De meeste mensen zijn slecht in begrijpend lezen en luisteren
Als iemand heel duidelijk uitlegt hoe een probleem in elkaar zit en dat er geen oplossing voor is, zijn er altijd mensen die komen met "Heb je dit al geprobeerd?", "Je kunt ook een voorziening aanvragen" en (de ergste!): "Niet geschoten is altijd mis".
Een voorbeeld. Op het Vlaams-Nederlandse platform "@ArmoedeMaaktM" deed een vrouw haar relaas. Door chronische ziekte was ze onder de armoedegrens gestort. Ze gaf aan dat ze alle voorzieningen al had aangevraagd én dat ze uitstekend kon bugetteren. Door de vaste lasten en een duurzaam te laag inkomen was er onvoldoende geld om de maand helemaal rond te komen.
Een vrouw reageerde met "Heb je al advies ingewonnen over hoe je meer kunt besparen?", "Je kunt ook je telefoonabonnement opzeggen". Haar ongevraagde advies was zinloos en dat werd diplomatiek aangegeven: "Bedankt mevrouw, maar dit heb ik allemaal al gedaan".
De ongevraagd adviesgeefster was beledigd: "Ik snap niet waarom je je voor advies afsluit, iedereen kan toch advies gebruiken?!"
Vervolgens bleef de ongevraagd adviesgeefster drammen. Het ging van zogenaamd goedbedoeld advies naar opdringerigheid: de adviesgeefster wilde belangrijk worden gevonden. Dat gedrag irriteerde mij als meelezer mateloos. Ik heb gezegd "Dring uzelf niet zo op en leer begrijpend lezen". Het ergst was wat mij betreft dat die nutteloos adviesgevers niets willen doen om de ander echt vooruit te helpen, maar het bij "goedkoop advies" houden.
Een ander voorbeeld is de draak die de WMO heet. Iemand die spoedvoorzieningen nodig had voor een medische behandeling in een ziekenhuis in een andere regio, kreeg te horen dat zij de procedure volgens de Algemene wet bestuursrecht moest doorlopen: dat kwam neer op 8 weken wachttijd en die tijd had ze niet. De medische behandeling was urgent, ze had dus niet 8 weken eerder de aanvraag voor de voorziening kunnen doen. De zorgverzekeraar en gemeente wezen in deze kwestie naar elkaar. De ongevraagde adviezen werden afgevuurd: "Je zou een vriend kunnen vragen om je ziekenvervoer te regelen", "Heb je al telefonisch contact met de gemeente opgenomen?", "Ik zou de verzekeraar bellen".
Hiermee kom ik op het volgende punt.
2. Het advies is waardeloos van kwaliteit ("Heb je al gegoogled?")
Mensen geven over het algemeen advies van het niveau "Kijk eens hoe goed ik kan Googlen!".
Zelfs bij gevráágd advies is het de regel dat het advies onbruikbaar is. Ik heb zelf eerlijk gezegd nog nooit meegemaakt dat een organisatie zinvol advies gaf. De Belastingdienst geeft verkeerde postadressen op of adviseert om heffingskortingen foutief toe te passen, maatschappelijk werkers adviseren om te doen wat de aanvrager al heeft gedaan en kunnen niet meer dan dat betekenen, sollicitatie-adviseurs adviseren om iedere week op vacatures te reageren en gemeenten geven dode links op en vragen of een burger al op een site heeft gekeken die al twee jaar buiten werking blijkt te zijn.
Met andere woorden: mensen controleren niet of het advies dat zij zenden, juist is. Ongevraagd nutteloos advies is bovendien meestal een aanname of een normatieve opvatting, verpakt als advies.
Een normatieve opvatting is de stelling hoe iets zou moeten zijn, wat wenselijk is in ons maatschappelijk verkeer. Dat maakt nog niet dat de normatieve opvatting rechtsgeldig is. Bij een rechter kun je niet aankomen met "Ik vind dat mensen niet zomaar uit hun huis gezet mogen worden", of "Die WMO mag wel wat rechtvaardiger worden toegepast".
3. Mensen verpakken normatieve opvattingen (wat wenselijk is, niet wat werkelijk zo is) en sentimenten als ongevraagd advies. Dat is niet onschuldig.
1. Een bekende journalist krijgt een uitnodiging om op gesprek te komen bij de opsporingsautoriteiten
De opsporingsautoriteit geeft aan dat de journalist te zien is op beelden van een strafbaar feit. Er is wel grote onduidelijkheid over de betrouwbaarheid van de beelden; de persoon op de beelden lijkt niet overeen te komen met de journalist.
De journalist wordt direct overspoeld met een stroom aan adviezen van leken. Absolute leken die hun gevoel als argument presenteren. Mensen geven ongevraagd het advies om op gesprek te gaan bij de autoriteit. Mensen adviseren om direct een advocaat in te schakelen.
Ik werd gevraagd om mijn visie te geven. Ik gaf aan dat mijn professionele advies waarschijnlijk onderspoeld zou raken door de zee aan nutteloze adviezen, maar ik kon de journalist wel adviseren om níet naar het gesprek te gaan. Deze persoon werd namelijk niet formeel ontboden om op het bureau te verschijnen, er was geen arrestatie, er was geen verdenkingsbegrip. Ingaan op een uitnodiging voor een gesprek betekent dat de autoriteit geen cautie hoeft te verlenen en dat de persoon geen recht heeft op vergoeding van de rechtsbijstand; er is immers geen sprake van een verhoor.
Wat iemand in reactie op een uitnodiging voor een gesprek verklaart, wordt geheel uit eigen beweging gedaan. Wil iemand recht hebben op vergoeding van een advocaat, dan zal een daadwerkelijk verhoor binnen de formele kaders van strafvordering moeten worden afgewacht.
Ik kon dus vertellen dat de journalist geen recht had op (van overheidswege bekostigde) rechtsbijstand en dat er geen verplichting was om naar het gesprek te gaan. Evenwel was op advies van leken al een advocaat ingeschakeld. Dat loopt in de papieren.
2. "Schakel zo snel mogelijk een advocaat in" - als iemand geen proceskansen heeft
Het sentiment is om zo snel mogelijk een advocaat in te schakelen bij allerhande situaties. Een stommiteit die flink uit de hand loopt.
Als ík als jurist zeg dat bepaalde mogelijkheden juridisch onmogelijk zijn, omdat het recht in ons land gegoten in beleidsregels en daarmee strenge voorwaarden gelden, krijg ík van leken het advies om een jurist in te schakelen!
1. De bijzondere bijstand is in gemeenten gebonden aan strenge voorwaarden. De jurisprudentie bepaalt de invulling van de voorwaarden.
Gemeenten schenden soms hun eigen voorwaarden voor het verlenen van bijzondere bijstand, maar bij een rechtszaak kan de burger desondanks niet-ontvankelijk worden verklaard in de vordering.
Dat het rechterlijk oordeel bepalend is voor het aanvragen van een voorziening op gemeentelijk niveau, gaat bij sommigen hun verstand te buiten. Als de voorziening wordt afgewezen, wordt de bezwaarfase vaak overgeslagen doordat anderen adviseren om gelíjk beroep in te stellen!
2. Een hoofdhuurder overlijdt. Haar oudste kind (60+) woont nog in de woning, maar de overeenkomst wordt opgezegd door een ander familielid.
Hier lopen twee juridische kwesties door elkaar:
- kan het medehuurderschap worden verleend door een rechter?;
- is de overeenkomst rechtsgeldig opgezegd door het familielid?
Een kennis adviseert het oudste kind van de erflater om een advocaat in te schakelen. Al snel wordt duidelijk dat de Huisvestingsvergunning niet zal worden verleend en dat medehuurderschap daarom uitgesloten is.
De huurovereenkomst blijkt rechtsgeldig door een andere erfgenaam, het familielid, te zijn opgezegd. Voortzetting van de huur is daarom ook een afgesneden route.
Nu komt het nutteloze, ongevraagde advies: een kennis adviseert om direct via een andere advocaat, een spoedvoorziening aan te vragen. In de spoedvoorziening wordt wederom duidelijk dat de verhuurder vanaf het eindigen van de huurovereenkomst, het recht heeft om de woning weer in eigen gebruik te nemen.
Na overleg met vrienden wordt geadviseerd om een derde advocaat in te schakelen.
"Niet kunnen helpen" wordt verward met "Niet willen helpen". De eerste advocaat was eerlijk over de proceskansen. De tweede en derde zijn meegegaan in de wens om te procederen, terwijl duidelijk was dat er geen rechtsgrond bestond om door te procederen.
In de juridische wereld bestaat niet zoiets als "Niet geschoten is altijd mis"; het gaat om de binding aan voorwaarden. De invulling van voorwaarden is niet overgeleverd aan de wil van een WMO-medewerker, maatschappelijk werker of advocaat. Al zeker twee decennia (sinds 2000) is Nederland geen verzorgingsstaat meer waarin mensen buiten de lijnen van de wetgeving kleuren om de burger bij te staan. Ik heb zelfs sinds mijn bestaan niet meegemaakt dat werd afgeweken van de strenge wettelijke criteria.
4. De drang om ongevraagd advies te forceren, is ziekelijk gedrag
Het gaat om ego-inflatie. Ik heb het niet over goede intenties, maar over het egocentrische "kijk eens hoe goed ik ben in het geven van advies".
Het is niet behulpzaam als iemand advies opdringt, de ontvanger vriendelijk bedankt en de gever vervolgens gaat drammen om de eigen wil op te leggen. Dat is ziekelijk gedrag. Het past precies bij eenvoudig gekrenkte ego's.
5. Bij twijfel: vraag of de ander advies op prijs stelt! Een persoonlijke anekdote.
Op de laatste plaats, plaats voor een anekdote.
Ik houd niet van ongevraagd advies ontvangen én geven. Toch zijn er grensgevallen.
Zo hoorde ik op de gang, iemand die ik net kende over de telefoon bediscussiëren dat haar dochter op slinkse wijze werd gepest. Haar dochter werd van pesten beticht, terwijl zij juist het slachtoffer was van pesterijen. De dochter had zich verdedigd tegen pesterijen en zou volgens de school een scheldwoord hebben gebruikt. Daarvoor moest zij samen met haar moeder excuses komen maken op school. Dat heeft ze gedaan. De school vond het niet genoeg en zou haar zonder rechtsgrond schorsen voor onbepaalde tijd.
Ik had dit opgevangen en vroeg me af of advies gewenst was. Ik heb helemaal niet de intentie om me op te dringen. Daarom heb ik de situatie eerst voorgelegd aan vrienden: "Wordt het gewaardeerd als ik mijn juridische hulp aanbied als de dochter daadwerkelijk wordt geschorst?"
Vervolgens heb ik de kennis benaderd en gezegd dat ik iets had opgevangen. Ik vroeg wat er aan de hand was. Zij legde de situatie helemaal aan me uit. Ik heb gevraagd of ze het op prijs stelde als ik in geval van nood mijn (gratis) juridische hulp aan zou bieden. Dat zag ze wel als een welkom aanbod.
Dit zeg ik niet om te zeggen "Wow, wat ben ik toch fantastisch", maar om aan te geven dat ik zonder bijbedoelingen en zonder assumpties, iemand benader om te vragen of het advies op prijs wordt gesteld. Soms kan iemand professioneel advies wél gebruiken, maar dat luister nauw: mensen menen te snel dat hun advies bruikbaar is. Mensen overschatten namelijk nogal hoe belangrijk hun opmerkingen zijn. De kwaliteit van hun advies is te betwijfelen, omdat ze dénken "dat iets zo is".
Daadwerkelijk nuttig ongevraagd advies vergt een fijne combinatie van empathie (begrijpend luisteren) en kwaliteitscontrole van de inhoud van het advies. Dus: het beste is om mensen te vragen of ze advies op prijs stellen. Zo ja, doe dit dan zonder de aanname dat de ander vast niets zelf heeft ondernomen. Laat de ander vooral zelf bepalen wat hij/zij wil delen!
