Het opmaken van een proces-verbaal door een Leerplichtambtenaar (Lpa) is een ultimum remedium. Het gaat om een laatste middel dat slechts terughoudend mag worden toegepast, omdat het uitvaardigen van het p-v ongewenste en vergaande consequenties heeft ten aanzien van ouders, leerlingen, maar ook ten aanzien van de strafrechtketen.
Helaas wordt het proces-verbaal nog altijd ingezet door de leerplichtambtenaar als chantagemiddel, of om vermeende vormen van verzuim te bestrijden. Het is goed dat ouders en decanaten beseffen dat de leerplichtambtenaren zelf in meer dan de helft van de gevallen, in een toestand van dwaling verkeren, of voor een overbelasting van de strafrechtketen zorgen door onvolledige dossiers te overleggen.
Gedurende 2020 tot en met heden (2023), zijn bij mij en collega-juristen, meerdere meldingen binnengekomen van ouders die door een Lpa werden gedreigd met inschakeling van de strafrechtketen, omdat hun kind zou hebben verzuimd. De gemelde gevallen hadden belangrijke overeenkomsten: in alle casus werden alternatieve vormen van invulling van de leerplicht, waaronder onderwijs op afstand, in samenspraak met het decanaat, naar behoren vervuld. De ouders hebben op geregelde tijden uit eigen beweging gerapporteerd over de voortgang en de directie gevraagd om zich over de invulling van de onderwijsactiviteiten te uiten, de directie gevraagd om initiatieven aan te dragen en contact te onderhouden. De onderwijsprogramma's zijn door de leerlingen probleemloos doorlopen. In twee zaken zijn aan mij de complimenten van de school over de onderwijsverrichtingen van de betrokken leerlingen doorgegeven.
In welke gevallen werden er problemen gecreëerd?
In géén van de gevallen was sprake van problemen met onderwijsverrichtingen door het kind of problemen met de sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind. Problemen werden uitsluitend gecreëerd door de schooldirecties en leerplichtambtenaren. De problemen hebben betrekking op de onduidelijkheid over de plaatsbepaling en taken van de directie en leerplichtambtenaar.
In de eerste plaats hebben de schooldirecties nagelaten kwalitatief toe te zien op de toetsing en voortgang van de leerling, ook al is de directie te allen tijd verantwoordelijk voor het bieden van het onderwijsprogramma bij alternatieve invullingen van de leerplicht. In weerwil van de initiatieven van de zijde van de ouders, hebben de scholen géén gebruik gemaakt van de mogelijkheden om het onderwijsprogramma en de toetsing te begeleiden. De schooldirecties lieten na om te communiceren en in overleg te blijven met de ouders.
De schooldirecties hebben contact opgenomen met een leerplichtambtenaar over een voorgenomen verzuimmelding. Daarbij is niet begrepen dat het onderwijs op afstand de invulling van de leerplicht constitueert. Vervolgens is door de Lpa zonder voorafgaande mededeling gedreigd met het in gang zetten van de strafrechtelijke keten door middel van het uitvaardigen van het proces-verbaal.
Het Verzuimloket (DUO) en de webinar verzuim duiden de categorieën van verzuim
Raadpleging van het Verzuimloket en de Justitiële keten voor
strafrechtelijke aanpak van schoolverzuim leidt tot de volgende conclusies.
Zoals de leerplichtambtenaar bekend behoort te zijn, wordt verzuim
gecategoriseerd in absoluut verzuim enerzijds en relatief (luxe)verzuim met als
subcategorie signaalverzuim anderzijds. Van absoluut verzuim is sprake, indien
de leerplichtige bij geen enkele onderwijsinstelling staat ingeschreven. Van
relatief (luxe)verzuim dan wel signaalverzuim is sprake indien de leerplichtige
niet deelneemt aan de voor hem beschikbare onderwijsvorm. Deze
verzuimdefinities die aanleiding geven voor het aanmaken van een melding, worden
vermeld op de webpagina van het Verzuimloket en de bijbehorende webinar verzuim
van DUO.
Het proces-verbaal: de aanzet tot problematisering en nodeloze inschakeling van de strafrechtketen
Het opmaken van een proces-verbaal is een ultiem middel dat
terughoudend dient te worden ingezet door de BOA die met het toezicht op de
leerplicht is belast.[1]
[2]
De consequenties van een melding aan de strafrechtketen zijn ongewenst: zowel
het kind als de ouders krijgen, zonder dat daartoe een valide grond bestaat, te
maken met ongeoorloofde dreiging en problematisering.
Dat een melding van de Leerplichtambtenaar aan de strafrechtketen
een uiterst pressiemiddel is, wordt onderstreept door de documentatie van de
betrokken instanties. De actie die door de Leerplichtambtenaar mag worden
ondernomen, bestaat uit het in samenspraak met de ouders zoeken van een
oplossing voor het veronderstelde probleem.
De leerplichtambtenaar dient in overeenstemming met de
documentatie voor de strafrechtelijke aanpak van schoolverzuim, onderzoek in te
stellen naar de acties die de school zelf heeft ondernomen om aan de zorgplicht
die op de school rust te voldoen. Het Ministerie van Justitie stelt daarbij
voorop dat de leerplichtambtenaar in gesprek dient te gaan met de leerling en
diens ouders.
Onzorgvuldigheid en onvolledigheid van het werk van de Lpa: onbruikbare dossiers en slechte informatievoorziening
Vanuit het perspectief van het strafprocesrecht legt het opmaken van een proces-verbaal door de leerplichtambtenaar onnodig beslag op de capaciteit van de strafrechtketen. Dat heeft de maken met de grootschalige onzorgvuldigheid van het werk van de leerplichtambtenaren. Zo voldoet ruim 60% van de
verzuimonderzoeken van de leerplichtambtenaren niet en zijn deze onbruikbaar
ten aanzien van verifieerbaarheid en kwaliteit, alsmede de gehanteerde
methodiek.[3]
De Raad en de Justitiële Keten wijzen er in de geciteerde documentatie op dat het
zicht op de leerplichtige wordt verloren. De Raad en Justitiële Keten waarschuwen voor slepende
procedures die eerst na maanden aanvang nemen en op achterhaalde gronden worden
gevoerd.
Daar komt bij dat de informatievoorziening vanuit de Lpa jegens de ouders onvolledig is. Na inzage door mij (mr. M. Bouter) blijkt dat leerplichtambtenaren inactieve links naar (niet-bestaande) webpagina's sturen en niet-gepersonaliseerde templates toezenden. Leerplichtambtenaren dienen volledige en adequate informatievoorziening te zorgen, zodat de juridische houdbaarheid van de informatie kan worden gecontroleerd.
De leerplichtambtenaar dient te zorgen voor juiste zorg en begeleiding én overleg met ouders en leerlingen
De leerplichtambtenaar heeft als onderdeel van het ZAT
(Zorgadviesteam) de taak om waar nodig voor de juiste zorg en begeleiding te
zorgen. Na de invoering van passend onderwijs en aanpassing van de Jeugdwet is
de toepassing van het ZAT overigens afgenomen en maakt deze plaats voor overleg
tussen ouders, leerplichtambtenaren, leerlingen en de school om het recht op
leren en maatwerk voor de leerling te waarborgen.[4]
Niet uit het oog mag worden verloren waar het werkelijk om gaat: het welzijn van het kind. Door dreiging met sancties door leerplichtambtenaren (én decanaten) wordt het welzijn van het kind benadeeld. Het uitoefenen van pressie door te dreigen met vervolgstappen is voor alle betrokkenen schadelijk en onnodig. Het gaat het nastreven van de bevordering van het welzijn van het kind uiteraard te buiten om de strafrechtketen in te schakelen. De frustratie die blijkens de rapporten van de strafrechtketen heerst bij de leerplichtambtenaren, verhindert de samenwerking tussen de ketenpartners.
[1] Schoolverzuim: de strafrechtelijke aanpak, Inspectie Veiligheid en Justitie, Ministerie van Veiligheid en Justitie, p. 40
[2] Methodische Aanpak Schoolverzuim (MAS).
[3] Schoolverzuim: de Strafrechtelijke aanpak, Inspectie Veiligheid en Justitie, Ministerie van Veiligheid en Justitie, p. 22-28.
[4] PO Handboek Leerplicht, p. 17.
